Kurt Wallander, hoofdpersoon in Ystad
Sherlock Holmes speurt in Londen, Jules Maigret in Parijs, ‘Vic’ Warshawski in Chicago. Bekende fictieve detectives, die door hun bedenkers aan het werk worden gezet in een beroemde metropool. Henning Mankell kiest voor de uitzondering. De Zweedse misdaadauteur posteert politie-inspecteur Kurt Wallander in Ystad, een anoniem havenstadje aan de zuidkust met amper 17.000 inwoners. Een kwart eeuw later kun je er toeristische Wallander-wandelingen maken; langs misdaadlocaties die inmiddels miljoenen tv-kijkers en filmliefhebbers hebben gezien.
Als fan van Mankell (1948-2015) en zijn creatie Wallander moet je een keer naar Zuid-Zweden. Ik heb alle boeken gelezen en de meeste tv-series en films gezien met de nukkige, melancholische, ietwat cynische politieman van middelbare leeftijd, die moeite heeft sociale contacten te onderhouden en bij voorkeur in zijn eentje geniet van Italiaanse opera’s, nippend aan een glas whisky. Drie acteurs mochten in en rond Ystad dit speciale karakter neerzetten: de Zweden Krister Henriksson (foto) en Rolf Lassgård en de Noord-Ier Kenneth Branagh, die voor de BBC de Engelstalige serie deed.
Waar Zweden begint, of eindigt…
De keuze voor de kleine gemeenschap aan de Oostzee was tweeledig: in de jaren 80 woonde Henning Mankell er enige tijd en de havenplaats is bovendien een grensstad, met veerdiensten naar Denemarken en Polen. ,,Hier eindigt of begint Zweden, afhankelijk van waar je komt. Die speciale dynamiek spreekt me enorm aan”, zei de auteur over zijn besluit om voor het nietige Ystad te kiezen en niet voor bijvoorbeeld de hoofdstad Stockholm.
Twee jaar later verscheen de eerste roman rond Kurt Wallander, een naam die de schrijver had samengesteld na een korte blik in het telefoonboek van Malmö. Sindsdien zijn er 12 boeken rond de inspecteur verschenen, die in 44 talen zijn vertaald, in zeker 100 landen zijn uitgebracht en wereldwijd al meer dan 30 miljoen kopers hebben gevonden. En daar komen nog eens meer dan 50 verfilmingen bij…
De eerste bekende beelden
Door dit alles, en dat zal niemand verbazen, is een reis naar Ystad voor mij net zoiets als een trip naar Disneyland Parijs voor mijn kinderen. Eerlijk gezegd: er is zelfs sprake van opwinding, zowel tijdens de KLM-vlucht Amsterdam-Kopenhagen als tijdens de aansluitende treinreis naar Zweden. Die laatste voert me direct over de Sontbrug, die dankzij de Deens-Zweedse tv-serie 'The Bridge' een heus filmicoon is geworden. Na de overstap op station Hyllie in Malmö trekt de paarse trein groen Skåne in, het zuidelijkste van de 25 landschappen van Zweden. Oxie komt voorbij, daarna Svedala, Skurup, Rydsgård, Svarte. Altijd is het uitzicht weids en rijk gevuld met naaldbomen, zoals in de Wallanderfilms…
Op het perron van Ystad, waar ik nooit eerder ben geweest, lijkt direct sprake van een hernieuwde kennismaking. In de haven legt bijvoorbeeld juist een veerboot aan, net als in de film… En dat roodstenen stationsgebouw, waarin nu B&B Stationens en café Perrongen huizen, lijkt verdacht veel op… Het heeft inderdaad dienst gedaan als politiebureau waar Wallander en de zijnen aan de oplossing van veel moordzaken hebben gewerkt.
Een beroemde geldautomaat
En zo zal het in feite twee dagen doorgaan, aan de hand van de lieftallige Marion Freitag, gids namens het plaatselijke toeristenbureau. Ik wandel met haar over het centrale plein Stortorget, waar onze hoofdpersoon in 'Firewall' de wereld behoedt voor een financiële chaos. De geldautomaat is nog gewoon in gebruik. Via Stora Västergatan, het meest gefotografeerde straatje van Ystad, met aan de horizon altijd de toren van de Heilige Mariakerk, lopen we naar het theater aan Sjömansgatan. Ah, voor dit prachtige neoklassieke bouwwerk uit 1894 redde Wallander in 'The Cellist' dus het leven van de Russische Irina Konsalevska! Kort na haar optreden in Ystad werd de muzikante er namelijk het slachtoffer van een autobom… Geheel in stijl lunchen we in Bröderna M aan Hamngatan, een van de favoriete eetplekken van onze speurder. Hier staat bijvoorbeeld de lokale specialiteit Varmrökt lax från Kåseberga op de kaart; gerookte zalm, geserveerd met asperges, aardappeltjes en een kruidensausje.
Studio’s en een filmmuseum
In de middag rijden we eerst langs het woonblok aan Mariagatan met nummer 10, in de boeken het huisadres van Wallander, en naar Bejersgatan, waar de BBC een vrijstaande jaren 70-woning geschikt vond voor enkele afleveringen met Kenneth Branagh. Voor wie dan nog meer Wallander aankan, gaat naar Ystad Studios, waar veel binnenopnamen zijn gemaakt, en naar het naastgelegen Cineteket. In dit filmmuseum is bijvoorbeeld Wallanders woonkamer nagebouwd (voor de kenners: inclusief een landschapschilderij van zijn vader, mét auerhaan) en zijn interessante rekwisieten te vinden, zoals zijn dienstwapen.
Hier spreken we ook directeur Jack Löfving, die alles lijkt te weten over de totstandkoming van Kurt Wallander. ,,Na Mankells terugkeer uit Afrika, in 1989, zag hij dat Zweden was veranderd. Hij moest en zou over de toenemende vreemdelingenhaat in zijn vaderland schrijven en omdat racisme volgens hem een misdaad is wilde hij als centrale figuur een politieman creëren.”
Van hem hoor ik ook voor het eerst de geinige plaatselijke slogan: ‘Ystad, lovely town for a murder’. Met al die moorden, verzonnen en opgetekend door Mankell, zijn ze in de kleine stad overigens maar wat blij. ,,Een op de 7 mensen komt inmiddels naar Ystad voor Wallander”, weet Petra Rundqvist, filmstrateeg. Die almaar groeiende stroom toeristen betekent ook meer inkomsten: bleef de teller in 2003 nog steken op omgerekend 45 miljoen euro, in 2014 kwam er al bijna 76 miljoen euro binnen.
Eten aan zijn stamtafel
Met dat duizelingwekkende bedrag in het achterhoofd meld ik me aan de balie van Continental du Sud aan Hamngatan. Het oudste hotel van Zweden (uit 1829) is niet alleen voor één nacht mijn slaapplek, ik mag in het restaurant op de begane grond ook dineren aan de ovale tafel in de hoek. Juist, de stamtafel van onze hoofdpersoon. Als ik na de copieuze maaltijd naar mijn kamer op de eerste verdieping loop, schiet me te binnen dat in dit hotel de overspelige personages uit 'The Castle Ruins' hun hitsige avonturen beleefden.
De volgende ochtend rond ik met gids Marion de ontmoeting met Kurt Wallander af. Daarvoor rijden we korte tijd naar het oosten, naar het kustplaatsje Kåseberga. Daar, op de heuvel Kåsehuvud, ligt de megaliet Ales Stenar. Het bouwsel van 59 enorme zandstenen blokken in de vorm van een schip, vermoedelijk daterend uit 600 na Christus, ademt een bijna onwerkelijke rust uit. Mooi dat mijn held, laat ik er maar gewoon voor uitkomen, juist op deze mythische plek veel moordmysteries in Zweden wist op te lossen.
